Anna Hammermeister, Martyna Snopkiewicz, Piotr Polok, Robert  Kaźmierczak

Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej „POLSUS”

Wyniki oceny wartości użytkowej świń czystorasowych za 2024 r.

Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej „POLSUS”, zgodnie z programami hodowlanymi zatwierdzonymi przez MRiRW, prowadzi ocenę wartości użytkowej dla ras matecznych, tj. wbp, pbz i puławska oraz raz ras ojcowskich – hampshire, duroc, pietrain i wbo.

Celem programów hodowlanych jest uzyskanie zwierząt hodowlanych o określonej wartości użytkowej wyrażonej np. liczbą prosiąt żywo urodzonych i odchowanych w 21. dniu, wielkością przyrostów dziennych czy procentową zawartością mięsa w tuszy. Uzyskane wyniki pozwalają na selekcję i wybór najlepszych zwierząt hodowlanych przeznaczonych na remont własnego stada oraz sprzedaż do innych stad hodowlanych i produkcyjnych.

Stan liczbowy i struktura rasowa populacji

Niestety, na przestrzeni lat utrzymuje się spadek zarówno liczby loch ogółem, jak i liczby loch zarodowych. Od 2015 roku liczba loch objętych oceną zmniejszyła się o 47% (wyk. 1).

Wykres 1. Liczba loch objętych oceną na przestrzeni lat 2015-2024

W strukturze rasowej dominuje rasa puławska (wyk. 2). Dopłaty do loch i knurów w ramach Programu Ochrony Zasobów Genetycznych Świń Rasy Puławskiej sprzyjają zainteresowaniu tą rasą świń. Trzeba jednak pamiętać, że dopłaty stanowią rekompensatę za niższą produkcyjność tej rasy. Jest to widoczne w niższej niż u innych ras płodności i plenności oraz wielkości przyrostów dziennych (tab. 1, 2). Program Ochrony Zasobów Genetycznych Świń Rasy Puławskiej jest realizowany w wariancie in situ, w którym wymaga się aktywnego – czynnego użytkowania produkcyjnego rasy rodzimej, bowiem wtedy zwiększa to jego skuteczność. Dlatego hodowcy są zobligowani do poddania ocenie wartości użytkowej określonej liczby knurków i loszek oraz wyprodukowania odpowiedniej do wielkości stada liczby knurków hodowlanych.

Wykres 2. Struktura rasowa loch objętych oceną wg stanu na 31.12.2024 r.

W roku 2024 do ksiąg hodowlanych wpisano 60 283 zwierzęta czystorasowe, z czego ocenionych przyżyciowo zostało 22% loszek i knurków czystorasowych (wyk. 3).

Wykres 3. Liczba ocenionych przyżyciowo czystorasowych knurków i loszek w 2024 r.

Wyniki użytkowości rasy hampshire, ze względu na małą populację i niewielką liczbę ocenionych zwierząt mogą nie odzwierciedlać faktycznego potencjału rasy – zarówno w zakresie użytkowości rozpłodowej, jak i tucznej oraz rzeźnej, dlatego nie będą prezentowane w niniejszym opracowaniu.

Użytkowośc rozpłodowa

W zakresie użytkowości rozpłodowej ocenie podlegają różne parametry, ale najpełniejszym wskaźnikiem oceniającym efekty wartości użytkowej w zakresie rozrodu jest plenność (wyk. 4). Wskaźnik ten uwzględnia zarówno liczbę urodzonych prosiąt oraz i ich przeżywalność wynikającą z warunków środowiskowych, ale także troskliwości macierzyńskiej czy odpowiedniej liczby sutków potrzebnych do odchowania miotu. Uwzględnia także długość cyklu rozrodczego (ciąża, laktacja, jałowienie), na który ma wpływ hodowca. Jest zatem wskaźnikiem zarówno możliwości rozrodczych lochy (w hodowli zarodowej nie wolno stosować żadnych zabiegów w postaci loch mamek czy też meblowania miotów, które w sztuczny sposób podnoszą plenność), jak i  umiejętności oraz wiedzy hodowcy. Plenność u ras matecznych jest wyższa w porównaniu z rasami ojcowskimi – za wyjątkiem wspomnianej wcześniej rasy puławskiej (wyk. 4). Średnia plenność dla wbp wynosi 25,42 prosięcia odchowanego od lochy w ciągu roku, a dla rasy pbz 24,14. W najlepszych stadach wyniki znacznie przewyższają średnią i w ciągu roku odchowywanych jest powyżej 30 prosiąt od lochy, np. w rasie wbp w stadzie Pana Mariusza Bujaka (30,51) oraz w stadzie Pani Renaty Wciórki (30,21); natomiast w rasie pbz, również w stadzie Pana Mariusza Bujaka (31,31). Wyniki te potwierdzają rzeczywisty, wysoki potencjał produkcyjny loch obu ras.

Wykres 4. Plenność loch w roku 2024

Użytkowość tuczna i rzeźna

Ocena tuczna i rzeźna w stadach hodowli zarodowej prowadzona jest przyżyciowo za pomocą aparatu ultradźwiękowego PIGLOG, zgodnie z przyjętą metodyką (standaryzacja przyrostu dziennego na wiek 180 dni oraz szacowanie procentowej zawartości mięsa w tuszy na podstawie pomiarów grubości słoniny i wysokości oka polędwicy standaryzowanych na masę ciała 110 kg, a następnie standaryzowana na wiek 180 dni).

Tabela 1. Średnie wyniki oceny użytkowości tucznej i rzeźnej w latach 2023-2024

U loszek rasy duroc i pietrain oraz knurków rasy puławskiej wartość tej cechy poprawiła się w porównaniu z rokiem ubiegłym. W pozostałych grupach obserwowane jest obniżenie wielkości przyrostów dziennych. Wielkość przyrostów dziennych standaryzowanych wymaga dalszej pracy hodowlanej,  aby osiągnąć założony cel hodowlany. Trzeba mieć na uwadze, że populacje nie są liczne, stąd poziom tej cechy ulega wahaniom. Należy również podkreślić, że przyrosty dzienne standaryzowane dotyczą zwierząt ocenianych w wieku od 150 do 210 dni i nie obrazują w pełni możliwości tucznych, dlatego na potrzeby kupujących wyliczany jest szacowany przyrost w tuczu, który widnieje na świadectwie zootechnicznym.

Standaryzowana procentowa zawartość mięsa w tuszy poprawiła się u knurków rasy pietrain i loszek rasy duroc. U ras wbp i pbz wartości standaryzowanej procentowej zawartość mięsa w tuszy u obu płci osiągnęły cel hodowlany określony w programie hodowlanym. Cecha wymaga jednak utrwalenia.

Tabela 2. Wartość hodowlana BLUP dla użytkowości tucznej i rzeźnej w poszczególnych rasach w 2024 r.

Wyniki w zakresie przyrostu dziennego oraz procentowej zawartości mięsa w tuszy odzwierciedlają wartość fenotypową zwierząt i jednocześnie służą do szacowania wartości genetycznej świń w zakresie użytkowości tucznej i rzeźnej (ocena ZWH BLUP). ZWH BLUP jest wskaźnikiem, który eliminuje czynniki środowiskowe takie jak: stado, rok, sezon i pokazuje możliwości produkcyjne zwierzęcia wynikające wyłącznie z jego genotypu. Niezależnie od osiągniętych wyników w 2024 r. w zakresie cech tucznych i rzeźnych ocenionych przyżyciowo warto zwracać uwagę na wartość hodowlaną BLUP, która dla każdej z ras przekroczyła poziom 10 pkt. (tab. 2). Wartość powyżej 10 pkt. wskazuje, że mimo zarejestrowanych niższych średnich wartości fenotypowych ocenianych cech, na poziom których wpływ mają czynniki środowiskowe, wartość genetyczna ocenionych zwierząt, a więc ich możliwości produkcyjne w porównaniu ze średnią populacji bazowej są wyższe. Świadczy to o tym, że w ocenionej populacji zwierząt nastąpił postęp genetyczny w zakresie analizowanych cech.

Zachęcamy do korzystania z krajowej oferty hodowlanej, dbając o to, aby nabywać zwierzęta hodowlane, którym powinno towarzyszyć świadectwo zootechniczne (przykładowy wzór WZOR_RASA_CZYSTA.pdf (polsus.pl). Dokument ten zawiera obszerny zakres informacji m.in. dane identyfikacyjne zwierzęcia, dane właściciela, dwupokoleniowy rodowód, informacje o wynikach oceny tucznej i rzeźnej przeprowadzonej na żywym zwierzęciu, wyniki wartości genetycznej szacowanej metodą BLUP, wyniki oceny stacyjnej ze SKURTCh. Cena za wystawienie dokumentu z pełnym zakresem informacji wynosi obecnie 12 zł netto/szt.; natomiast świadectwa zootechniczne zawierające tylko dane identyfikacyjne i rodowód (bez wyników oceny) kosztują więcej – 25 zł netto/szt.

Hodowca powinien zadbać, aby taki dokument dołączyć do sprzedawanych zwierząt i w ten sposób potwierdzić, że jest to materiał hodowlany, z wiarygodnego źródła i takie zwierzęta są gwarantem przekazywania postępu genetycznego. Zakup zwierząt bez świadectwa zootechnicznego nie daje żadnych gwarancji, że jest to zwierzę hodowlane. Jest to zakup zwykłych tuczników.

Szczegółowe wyniki dla poszczególnych ras można znaleźć na stronie PZHiPTCh „POLSUS” www.polsus.pl.