Grzegorz pyta: Czy podawanie prosiętom ssącym paszy typu prestarter ma jakiekolwiek znaczenie dla ich wzrostu i rozwoju?

Ciągle wielu producentów prosiąt zastanawia się, czy potrzebne jest dokarmianie prosiąt ssących w kojcu porodowym przed ich odsadzeniem. Wprawdzie doradcy i producenci specjalistycznych pasz typu prestarter zalecają dokarmianie prosiąt przed ich odsadzeniem, ale producenci prosiąt pomimo to zastanawiają się, bo takie postępowanie zwiększa koszty odchowu prosiąt, a ewentualne korzyści są – wg nich – problematyczne. Warto jednak jeszcze raz przyjrzeć się z uwagą wynikom najnowszych doświadczeń, z których wynika, że dokarmianie prosiąt ssących przed odsadzaniem może mieć kluczowe znaczenie w uzyskaniu lepszej wydajności prosiąt po ich odsadzeniu, a także potem świń w okresie tuczu.

Jednym z ważnych argumentów podnoszonych przez producentów prosiąt jest to, że nie wszystkie prosięta ssące próbują wyjadać podawaną im paszę typu prestarter, a jeśli już ją zjadają, to raczej niewielkie ilości. W okresie 26-28 dni przed odsadzeniem każde prosię średnio wypija ok. 30 litrów mleka lochy (ok. 6 kg suchej masy). Jednocześnie niektóre z prosiąt zjedzą w tym okresie średnio 250-300 g paszy typu prestarter, co stanowi ok. 5% całkowitego spożycia pokarmu (mleka i paszy) w przeliczeniu na suchą masę. Czy taka niewielka ilość spożytych składników pokarmowych może mieć jakiekolwiek znaczenie dla prosiąt? – zastanawiają się producenci prosiąt.

Okazuje się, że czasami nawet niewielka ilość jakiegoś dodatku ma zasadnicze znaczenie dla uzyskania końcowego efektu. Przykładem może być wypiek chleba, który nie powiedzie się bez dodatku zaledwie 0,5% drożdży, czy wypiek ciasta, które wymaga dodania jeszcze mniejszej ilości proszku do pieczenia!

W przypadku prosiąt ssących nawet niewielka ilość zjedzonej paszy typu prestarter ma istotny wpływ na kształtowanie się i rozwój prawidłowej mikroflory w przewodzie pokarmowym.

Często producenci prosiąt zachęcani do podawania prosiętom ssącym paszy typu prestarter twierdzą, że jeśli prosięta będą dzięki temu zjadały więcej pożywienia i – w domyśle – będą szybciej przyrastały, to zaczną podawać prosiętom paszę typu prestarter. Niestety, podawanie prosiętom ssącym paszy typu prestarter nie ma na celu zwiększenia tempa wzrostu w okresie przed ich odsadzeniem, ale nauczenie i przygotowanie prosiąt do wyjadania dużych ilości paszy po odsadzeniu, a tym samym do uzyskania maksymalnego tempa wzrostu w tym najtrudniejszym dla prosiąt czasie!

Okazuje się, że prosięta ssące wyjadając nawet niewielkie ilości paszy typu prestarter przygotowują swój przewód pokarmowy do korzystania z takiej paszy, kształtują mikroflorę jelitową, uaktywniają system immunologiczny i pobudzają procesy wydzielania enzymów trawiennych. Wszystko to potrzebne będzie po ich odsadzeniu. I tak naprawdę nie ma wtedy istotnego znaczenia, czy prosię ssące zje 50 g paszy, czy 200 g. Ważne, by prosięta ssące codziennie zjadały nawet niewielkie ilości paszy. Jeśli wszystkie prosięta w jednym miocie zjedzą przed ich odsadzeniem łącznie ok. 2 kg paszy typu prestarter (średnio 125-150 g paszy/prosię), to będzie to bardzo dobry wynik. A swoją drogą to w tym okresie powinniśmy zadbać przede wszystkim o to, żeby locha, a nie prosięta, zjadała jak największą ilość paszy!

Warto zwrócić też uwagę na to, że podawanie prosiętom ssącym paszy typu prestarter ma bardziej służyć wzrostowi i prawidłowemu rozwojowi przewodu pokarmowego aniżeli wzrostowi masy ciała. I wielu producentów prosiąt zdziwiłoby się bardzo, gdyby chcieli poznać wyniki badań i dzięki nim przekonać się, jak nawet niewielkie ilości spożytej paszy typu prestarter mogą bardzo wiele zmienić w rozwoju przewodu pokarmowego prosiąt ssących i przygotowaniu ich do okresu poodsadzeniowego!

Jednymi z najważniejszych wskaźników produkcyjnych, jakimi mierzymy efektywność produkcji prosiąt po ich odsadzeniu, jest tempo wzrostu i wykorzystanie paszy. Warto pamiętać, że wartość obu tych wskaźników w ogromnej mierze zależy do prawidłowego wzrostu, ukształtowania i zasiedlenia przyjazną mikroflorą przewodu pokarmowego u prosiąt ssących. A podawanie im paszy typu prestarter ma tutaj kluczowe znaczenie! 

 Opr.: ACONAR

Jarosław pyta: Czy kondycja loch prośnych ma istotne znaczenie w efektywnej produkcji prosiąt?

Panuje powszechne przekonanie, że właściciele amerykańskich ferm trzody chlewnej preferują inne wartości wskaźników określających kondycję loch prośnych aniżeli europejscy właściciele ferm trzody chlewnej. Mówiąc najprościej, lochy prośne w amerykańskich fermach są chudsze od swoich europejskich „koleżanek”. Nawet jeśli są to lochy genetycznie dokładnie takie same, to te w europejskich fermach są z reguły nieco cięższe. Dlaczego tak się dzieje?

Otóż europejscy właściciele i kierownicy ferm, żywieniowcy oraz lekarze weterynarii są przekonani, że dobrze wykarmione lochy rodzą cięższe prosięta i produkują więcej mleka. Ich amerykańscy koledzy twierdzą, że to nie jest prawda. Przyjrzyjmy się, jak to tłumaczą.

Przede wszystkim lochy karmiące mające nadwagę produkują mleko wykorzystując energię z tłuszczu okrywowego zgromadzonego na grzbiecie. Ale proces przekształcania składników pokarmowych ze spożytej paszy najpierw w tłuszcz okrywowy, a potem wykorzystanie go do produkcji mleka jest wysoce nieefektywny; przynajmniej połowa spożywanej z paszą energii jest stracona! Jeśli locha produkuje mleko bezpośrednio ze spożytych składników pokarmowych, wówczas efektywność takiego procesu jest znacznie wyższa; ponad 80% spożywanej energii jest wykorzystane do produkcji mleka.

Zwykle lochy prośne z nadwagą mają więcej problemów z rodzeniem prosiąt, a sam poród trwa dłużej. Ponieważ przerwy między porodami kolejnych prosiąt są wtedy dłuższe, zwiększa się ryzyko, że prosięta później urodzone nie mają odpowiedniej ilości tlenu i z tego powodu częściej rodzą się martwe, a przy krócej trwającym porodzie mogłyby przeżyć. Nie ma się co dziwić, że liczba prosiąt żywo urodzonych może być z tego powodu mniejsza!   

Karmienie loch prośnych większymi dawkami paszy aniżeli podają zalecenia powinno być stosowane wyłącznie w stosunku do tych loch, które po okresie laktacji mają wyraźnie niższą masę ciała, czyli są wychudzone. W odniesieniu do loch będących w dobrej kondycji po okresie laktacji nie ma sensu zwiększanie dziennej porcji paszy ponad zalecenia lub podawanie im paszy wysoko energetycznej (np. dodatkowo natłuszczanej).

Warto też wiedzieć, że lochy wchodzące w okres laktacji z nadwagą mają zwykle mniejszy apetyt i wyjadają mniej paszy, nie odczuwając „głodu energetycznego”, ponieważ produkują mleko, wykorzystując zapasy tłuszczu zgromadzone w okresie prośności. Jest to bardzo niebezpieczny proces, ponieważ w dość krótkim czasie takie lochy chudną i tracą swoją normalną kondycję. Wtedy spada nie tylko ilość produkowanego mleka i pogarsza się tempo wzrostu prosiąt, ale takie lochy trudniej wchodzą w ruję po odsadzeniu prosiąt, a prosięta w kolejnym miocie są z reguły drobniejsze.

Doświadczeni doradcy zalecają, aby nie zatuczać loch prośnych. Do oceny kondycji loch służy 5-punktowa skala (tabela 1). Właściwa kondycja loch wynosi w skali 5-punktowej od 2,5 (przy odsadzeniu) do 3,5 punktów (przy porodzie). Utrzymanie loch w prawidłowej kondycji nie jest łatwym zadaniem, ale przy odrobinie chęci i zastosowaniu odpowiednich działań można lochy utrzymać w dobrej kondycji i uzyskać w ten sposób maksymalny poziom produkcji prosiąt przy możliwie najniższych kosztach.

Opr.: ACONAR

Tabela 1. Ocena kondycji ciała loch wg Patience i wsp., 1995 (za: A. Rekiel, 2014)

Bartek pyta: Czy układając recepturę paszy dla moich świń wystarczy posłużyć się zawartością białka ogólnego w poszczególnych surowcach, czy raczej dla uzyskania paszy o odpowiedniej wartości pokarmowej powinienem przy układaniu receptury wykorzystać zawartość aminokwasów w tych surowcach?

Układając recepturę paszy dla świń najczęściej używamy wskaźnika „białko ogólne” jako jednego z ważniejszych kryteriów określających wartość pokarmową paszy. Takie postępowanie nie jest do końca prawidłowe, bo pasza nie zaspokaja potrzeb świń na białko ogólne! Mówiąc wprost – świnie nie potrzebują białka ogólnego, natomiast potrzebują aminokwasy, z których zbudowane jest każde białko (znanych jest ok. 20 aminokwasów).

Zawarte w paszy różne białka po spożyciu ulegają w przewodzie pokarmowym świni strawieniu, czyli rozkładowi do pojedynczych aminokwasów, które następnie są wchłaniane przez ścianki jelita i dostarczane poprzez krwiobieg do poszczególnych tkanek, gdzie syntetyzowane są nowe białka potrzebne do wzrostu i prawidłowego funkcjonowania organizmu świni.

Jeśli nawet podczas układania receptury dla uzyskania potrzebnej wartości pokarmowej paszy posłużymy się zawartością białka ogólnego w poszczególnych surowcach, to i tak na koniec należy koniecznie sprawdzić w gotowej już recepturze zawartość różnych aminokwasów, w tym przede wszystkim tych dziesięciu najważniejszych nie syntezowanych przez organizm świni (egzogennych), które muszą być dostarczone wraz z paszą (lizyna, metionina, cystyna, treonina, tryptofan, izoleucyna, histydyna, walina, arginina i fenyloalanina oraz względnie egzogenna tyrozyna). Najważniejszym dla świń aminokwasem spośród tych dziesięciu jest lizyna, w stosunku do której określana jest zawartość pozostałych aminokwasów pokrywających zapotrzebowanie świń.

Aby ułożona przez nas receptura paszy dokładnie pokrywała zapotrzebowanie świń na aminokwasy, należy także uwzględnić ich różną strawność jelitową w poszczególnych surowcach paszowych. Niektóre surowce mogą zawierać nawet duże ilości potrzebnych aminokwasów, ale ich strawność może być niska i w związku z tym dla uzyskania paszy o potrzebnej wartości pokarmowej należy uwzględnić ten fakt i wprowadzić do paszy taką ilość poszczególnych surowców paszowych, by suma zawartych w nich aminokwasów strawnych była zgodna z zapotrzebowaniem świń.

Jeśli ze względów ekonomicznych w celu zmniejszenia kosztów żywienia obniżymy zawartość białka ogólnego w paszy i z tego powodu wystąpi niedobór któregoś z aminokwasów egzogennych (wówczas taki aminokwas nazywamy limitującym), należy albo zwiększyć udział surowca bogatego w ten aminokwas, albo – jeśli okaże się to tańsze – wprowadzić do paszy aminokwas syntetyczny. Warto pamiętać, że niedobór każdego z aminokwasów egzogennych powoduje pogorszenie wskaźników wzrostu i wykorzystania paszy, a także niższą wydajność reprodukcyjną.

Podsumujmyzatem:

·        spożywane w paszy białka są trawione w przewodzie pokarmowym, a przez jelita wchłaniane są wyłącznie pojedyncze aminokwasy. Dlatego ważniejszym niż „białko ogólne” wskaźnikiem wartości pokarmowej paszy jest suma zawartości aminokwasów strawnych.

·        białka w organizmie świni są syntetyzowane z aminokwasów. Niektóre aminokwasy (egzogenne) muszą być dostarczone świniom w paszy, a jeśli ich zawartość w paszy jest niższa w stosunku do zapotrzebowania świni, to pogorszeniu ulegają wskaźniki produkcyjne.

·        coraz częściej bardziej opłacalne jest obniżenie udziału w paszy drogiego surowca białkowego i tym samym zmniejszenie zawartości białka ogólnego w paszy przy jednoczesnym uzupełnieniu zawartości aminokwasów egzogennych aminokwasami syntetycznymi.

Opr.: ACONAR

Marcin pyta: Próbuję ułożyć recepturę mieszanki paszowej dla prosiąt z obniżoną zawartością białka. Na jakie aminokwasy muszę zwrócić uwagę i czy powinienem uzupełnić paszę aminokwasami syntetycznymi, aby wartość pokarmowa takiej paszy nie była zbyt niska?

Mieszanki paszowe z obniżoną zawartością białka są szczególnie zalecane dla prosiąt w przypadku, kiedy chcemy zmniejszyć ryzyko wystąpienia biegunki, a jednocześnie zamierzamy ograniczyć stosowanie antybiotyków. Zwykle mieszanki paszowe typu prestarter zawierają 19-20% białka ogólnego (przeznaczone dla prosiąt ssących i na pierwsze dwa tygodnie po odsadzeniu), a mieszanki paszowe typu starter zawierają 17-18% białka ogólnego (przeznaczone dla prosiąt/warchlaków od 6 tygodnia życia do 30 kg m.c.). W praktyce dla określenia poszczególnych rodzajów pasz dla prosiąt często są stosowane nazwy handlowe inne niż prestarter lub starter. 

Jeśli mieszanka paszowa nie jest bogata w łatwostrawne składniki energetyczne i zawiera ok. 12 MJ/kg energii metabolicznej[1], to zawartość białka ogólnego w takiej paszy powinna być nieco niższa. Wynika to z faktu, że prosięta chcąc zaspokoić „głód energetyczny” spożywają więcej paszy niskoenergetycznej, a tym samym mogą pobrać zbyt dużo białka, co zwiększa ryzyko wystąpienia biegunki, a nawet obrzękówki.

Wartość pokarmową białka w paszy dla prosiąt, podobnie zresztą jak i dla warchlaków, tuczników, loch i knurów, określa zawartość kilku aminokwasów egzogennych (lizyna, metionina, treonina i tryptofan) oraz ich wzajemna zawartość w stosunku do zawartości lizyny. W urzędowych normach żywienia lub programach żywienia świń publikowanych przez firmy paszowe można znaleźć zalecane zawartości lizyny w paszach dla prosiąt. Jeśli układając recepturę paszy dla prosiąt (prestarter i starter) przyjmiemy zawartość lizyny jako 100%, to zawartość metioniny powinna wynosić 35-45% zawartości lizyny, metioniny+cysteiny 60-64%, treoniny 65-74% i tryptofanu 18-23%. W zaleceniach niektórych firm paszowych możemy znaleźć nieco inne dane, przeznaczone np. dla świń wysokomięsnych czy szybkorosnących. Różnice mogą też wynikać z przyjętej różnej strawności aminokwasów w surowcach paszowych.

Gdy na skutek obniżenia zawartości białka w paszy zabraknie któregoś z tych aminokwasów, to dla zachowania oczekiwanej wartości pokarmowej paszy należy dodać brakujące aminokwasy w postaci syntetycznej. Wszystkie cztery wymienione powyżej aminokwasy oraz walina są produkowane w postaci syntetycznej i można je z powodzeniem zastosować jako uzupełnienie wartości pokarmowej paszy.

Najnowsze badania wskazują, że znaczne obniżenie (np. o 4%) zawartości białka w paszy dla prosiąt może oznaczać niedobór tyrozyny, a także fenyloalaniny, która jest wykorzystywana przez organizm w procesie syntezy tyrozyny. W przeprowadzonych ostatnio doświadczeniach[2] podjęto próbę określenia zapotrzebowania prosiąt (m.c. prosiąt od 10 do 20 kg) na fenyloalaninę i tyrozynę oraz możliwość wykorzystania fenyloalaniny jako substratu pozwalającego uzupełnić niedobór tyrozyny w paszach dla prosiąt.

Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono, że optymalnymi zawartościami fenyloalaniny i tyrozyny w paszach dla prosiąt, gwarantującymi maksymalne tempo ich wzrostu, jest zawartość fenyloalaniny równa 54% zawartości lizyny, natomiast zawartość tyrozyny równa 40% zawartości lizyny.

Stwierdzono również, że 10-procentowy niedobór fenyloalaniny może spowodować pogorszenie tempa dziennych przyrostów masy ciała prosiąt o 3,0%, natomiast taki sam 10-procentowy niedobór tyrozyny pogorszenie tempa dziennych przyrostów zaledwie o 0,7% (niedobór tyrozyny jest uzupełniany przez organizm poprzez jej syntezę z fenyloalaniny). Uzyskane wyniki badań wymagają potwierdzenia w kolejnych doświadczeniach.

Opr.: ACONAR

Janusz pyta: Czy wapń jest ważnym składnikiem pokarmowym dla świń? Czy wapń to to samo co kreda czy wapno? Co warto wiedzieć o wapniu, układając receptury pasz dla świń?

Układając kolejną recepturę paszy dla świń raczej rzadko traktujemy wapń jako ważny składnik pokarmowy podlegający szczególnemu ograniczeniu i bardzo precyzyjnemu dawkowaniu w stosunku do innych składników, w tym szczególnie do fosforu ogólnego (lub przyswajalnego). Może dlatego, że wapń jest łatwo dostępny i stosunkowo tani w porównaniu do innych surowców paszowych. To prawda, bo bogate w wapń wapienie występują powszechnie na całym świecie, są łatwe do wydobycia i praktycznie niewiele kosztują. Do wapieni należy m.in. kreda, skała osadowa zawierająca głównie kalcyt (węglan wapnia CaCO₃), stosunkowo bardzo czysta i nie zawierająca zbyt wielu domieszek.

Ale chwileczkę! Może zanim powiemy więcej o roli wapnia jako ważnego składnika pokarmowego w żywieniu świń, uporządkujmy nazewnictwo, abyśmy mówili o tym samym. Bo wapń to nie to samo co wapień, wapno czy kreda! Warto pamiętać, że to całkiem różne surowce i produkty…

Wapń (Ca, łac. calcium) to pierwiastek chemiczny z grupy berylowców (metale ziem alkalicznych). Najważniejsze związki wapnia (pierwiastka) to tlenek wapnia, nadtlenek wapnia, wodorotlenek wapnia oraz wiele soli, na przykład węglan wapnia, azotan wapnia czy węglik wapnia. W przyrodzie najwięcej wapnia znajduje się w wapieniach (kamieniu wapiennym), skałach osadowych zbudowanych głównie z węglanu wapnia (CaCO₃).

Poprzez kruszenie i mielenie wapieni, zwłaszcza jego najczystszej postaci, czyli kredy, a potem frakcjonowanie powstałej mączki otrzymujemy różne rodzaje wyrobów wapiennych, najprościej mówiąc: kredy pastewne (paszowe), nawozowe i techniczne (różnią się one granulacją i zawartością wapnia Ca). 

Kreda pastewna (PN R-64802/96) może być zwykła (granulacja od 0,0-1,0 mm), drobnoziarnista (granulacja od 0,3-1,2 mm) lub gruboziarnista (granulacja od 1,0-4,0 mm). Kreda zwykła i drobnoziarnista są przeznaczone głównie dla trzody chlewnej, natomiast gruboziarnista dla drobiu. W składzie kredy pastewnej jest 97,2% węglanu wapnia (dla porównania: w kredzie technicznej jest ponad 98% węglanu wapnia, a w kredzie (wapnie) nawozowej 85-95% węglanu wapnia). Oznacza to, że w 1 kg kredy pastewnej jest 38,9% wapnia Ca. Warto pamiętać, że 1 kg kredy pastewnej to nie jest 1 kg wapnia Ca!     

W procesie prażenia wapienia (kamienia wapiennego) powstaje wapno, a dokładniej wapno palone (tlenek wapnia CaO), wykorzystywane w budownictwie i przemyśle chemicznym. Warto pamiętać, że nigdy nie należy używać wapna palonego jako składnika pasz, gdyż po zmieszaniu wapna palonego z wodą następuje gwałtowna reakcja połączona z wydzielaniem dużej ilości ciepła i powstaje wodorotlenek wapnia Ca(OH)₂.

Powszechnie wiadomo, że 99% wapnia w organizmie znajduje się w kościach i zębach. Metabolizm wapnia w jest ściśle związany z przemianami fosforu. Oba makroelementy są w sposób ciągły odkładane w kościach i w miarę potrzeb z nich pobierane, przy czym proces akumulacji wapnia w kościach nie zachodzi bez jednoczesnej akumulacji fosforu. Co więcej, do prawidłowego przebiegu tych procesów niezbędna jest też obecność witaminy D. Metabolity witaminy D przy współdziałaniu hormonów przytarczycznego PTH i kalcytoniny (hormony odpowiadające za regulację hormonalną gospodarki wapniowo-fosforanowej w organizmie) regulują procesy homeostazy Ca i P w całym organizmie.

Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że tylko 30-60% spożywanego wapnia jest wchłaniane z przewodu pokarmowego, a z tego organizm w dalszych przemianach wykorzystuje 85-95%. Witamina D zwiększa wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego. Ogólnie poziom wchłaniania i retencji wapnia zależą od ilości spożytego w paszy wapnia, stosunku Ca:P, wieku świni oraz aktualnego zapotrzebowania na rozwój organizmu (wzrost, trawienie, laktacja).

Stosunek Ca:P ma istotne znaczenie, jeśli zawartość wapnia lub fosforu w paszy jest poniżej aktualnego zapotrzebowania przez organizm. Jeśli w paszy jest stosunkowo niewielki nadmiar wapnia i fosforu, to wzajemny stosunek Ca:P nie ma już takiego znaczenia; organizm sam reguluje procesy wchłaniania, przemiany i wydalania wapnia i fosforu. Stosunek Ca:P oparty na zawartości wapnia do fosforu ogólnego w paszy dla świń (typowa pasza zbożowo-sojowa) powinien mieścić się w granicach 1:1 do 1,25:1, natomiast jeśli do wyliczeń przyjmowana jest zawartość fosforu przyswajalnego, to stosunek ten może być szerszy i powinien wynosić 2:1, a nawet 3:1.

Warto też wiedzieć, że jeśli stosunek Ca:P jest szerszy (za dużo wapnia w stosunku do fosforu), to wolniejsze jest tempo wzrostu świń i spada dzienne spożycie paszy. Przy zawyżonej ponad zapotrzebowanie ilości fosforu w paszy zwiększa się ilość fosforu wydalanego do środowiska. Zwężenie stosunku Ca:P (ogólny) z 2:1 na 1,2:1 powoduje zwiększenie efektywności działania zawartej w paszy fitazy, co poprawia tempo wzrostu i wykorzystanie paszy, a także usprawnia procesy trawienia i wchłaniania wapnia i fosforu z przewodu pokarmowego oraz formowania kości.

Opr.: ACONAR