Skróty wybranych artykułów

Zygmunt Pejsak

Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach

Mieszane zakażenia układu oddechowego świń

W okresie ostatnich 20 lat choroby układu oddechowego świń stały się główną przyczyną strat w produkcji tego gatunku zwierząt. Inaczej, niż miało to miejsce w tradycyjnych systemach chowu oraz w okresie, kiedy obrót krajowy i międzynarodowy trzodą chlewną był ograniczony, aktualnie zasadniczą przyczyną ujawniania się tego typu chorób są zazwyczaj, mające miejsce jednocześnie bakteryjne i wirusowe zakażenia świń.

Do klinicznego ujawnienia się mieszanych zakażeń układu oddechowego (PRDC) zdecydowanie usposabiają niekorzystne warunki środowiskowe, w tym coraz większa koncentracja świń w stadzie oraz duże zagęszczenie chlewni (ferm) na określonym terenie.

Niekorzystne warunki środowiskowe są, między innymi, przyczyną osłabienia sprawności miejscowej i ogólnej (systemowej) odporności na infekcję.

Bakterie i wirusy biorące udział w mieszanych zakażeniach układu oddechowego, a w konsekwencji w etiologii PRDC, podzielić można na takie, które odgrywają znaczenie istotne (duże) oraz mniej istotne (małe), względnie stanowiące jego pierwotną i wtórną przyczynę (tab. 1 i 2). Należy dodać, że przy niekorzystnych okolicznościach drobnoustroje uznawane za wtórną przyczynę zachorowań mogą stać się, w określonych warunkach, patogenami bezwzględnymi. Warto podkreślić, że liczba drobnoustrojów, w stosunku do których wykazano udział w etiologii zakażeń układu oddechowego rośnie – co związane jest między innymi z rozwojem technik diagnostycznych.

Klinicznie, w przebiegu zakażeń układu oddechowego, stwierdza się zaburzenia ze strony górnych dróg oddechowych, w tym przede wszystkim kichanie lub kaszel (tab. 3 i 4). Niekiedy wyraźnie uwidaczniają się objawy ze strony płuc (przyspieszony oddech). Obserwuje się też osowiałość z powodu niedotlenienia. Ważnym objawem jest osłabiony apetyt, co uwidacznia się zmniejszonym dobowym zużyciem paszy w danym sektorze produkcji.

Sekcyjnie widoczne są zmiany zapalne, wytwórcze lub zanikowe w małżowinach nosowych, nieżyty krtani i tchawicy lub odoskrzelowe albo miąższowe zapalenie płuc. Stanom tym może towarzyszyć, lub występować jako główna zmiana, zapalenie opłucnej, zrosty opłucnej płucnej z opłucną ścienną i gromadzenie się płynu w jamie opłucnowej.

Fakt, że zakażenia mieszane są w Polsce, w zakresie skali wstępowania, problemem podobnym do stwierdzanego we wszystkich rozwiniętych rolniczo krajach Unii Europejskiej (UE) uwidoczniły wyniki prowadzonych aktualnie w Instytucie Weterynarii w Puławach badań epizootycznych (Dors i Czyżewska, 2013). Z prac tych, prowadzonych w chlewniach liczących co najmniej 20 loch, wynika, że po pierwsze – częstotliwość zakażeń mieszanych w naszych stadach nie odbiega zasadniczo od stwierdzanej w innych krajach Europy (tab. 5) i po drugie – wszystkie badane stada zainfekowane były co najmniej dwoma różnymi, ważnymi czynnikami chorobotwórczymi (tab. 6).

Marek Marczak

Stacja Unasieniania Loch w Legnicy

Mazowieckie Centrum Hodowli i Rozrodu Zwierząt Sp . z o.o. w Łowiczu

Produkcja nasienia, zasady wprowadzania nasienia do obrotu

Śledząc prasę branżową, nie da nie ulec się wrażeniu, że coraz więcej uwagi poświęcamy męskiej populacji trzody chlewnej, szczególnie tej wykorzystywanej inseminacyjnie.

Inseminacja odrywa najważniejszą rolę spośród biotechnik stosowanych w rozrodzie zwierząt gospodarskich, o czym świadczy fakt, że objętych jest nią prawie 90% krów i ponad 50% loch populacji stada podstawowego. Liczby te przesądzają o jej ogromnym znaczeniu praktycznym (ułatwienie organizacji rozrodu poprzez tworzenie grup technologicznych), inseminacja niesie również za sobą korzyści ekonomiczne wynikające przede wszystkim z optymalizacji wykorzystania nasienia knurów stacyjnych.

To budujące, że dostrzegamy jak ważną rolę w produkcji zwierzęcej odgrywa rozpłodnik (knur), który przecież stanowi połowę wartości stada, bynajmniej w kontekście przekazywanej informacji genetycznej. Można by zaryzykować stwierdzenie, iż wpływ knura na wyniki produkcyjne, a przede wszystkim hodowlane jest większy niż lochy, mierząc to ilością uzyskiwanego po nim potomstwa. Oczywiście jest to pewnego rodzaju skrót myślowy i uproszczenie, ponieważ finalnie jego rola jest zdecydowanie mniejsza niż udział lochy w realizowanym przedsięwzięciu, a przede wszystkim w aspekcie efektów produkcyjnych (liczba żywo urodzonych prosiąt, liczba prosiąt odsadzonych, liczba dni jałowienia itd.).

To efektywne wykorzystanie ejakulatów knurów stacyjnych, o którym pisałem wyżej, daje producentom możliwość (co jest bardzo ważnym argumentem szczególnie w przypadku chlewni prowadzących remont stada w oparciu o loszki produkowane we własnym gospodarstwie) zakupu znakomitej genetyki bez konieczności jednoczesnego wydatku kilku, a czasem nawet kilkunastu tysięcy złotych na zakup knura. Kupowane do stacji rozpłodniki poddawane są selekcji wynikającej z realizowanego przez każda stację, czy jak kto to woli centrum eksploatacji knurów, programu oceny i selekcji knurów. Na rozpłodniki inseminacyjne wybierane są osobniki najlepsze, zaryzykowałbym stwierdzenie wybitne, w reprezentowanej przez siebie rasie czy linii, pod względem cech oceny przyżyciowej oraz oceny stacyjnej ojca lub rodzeństwa i oceny użytkowości rozpłodowej matki.

W związku z tym, że pozyskiwanie ejakulatów od knurów przez bardzo wielu właścicieli gospodarstw wielkotowarowych, i nie tylko, uważane jest za nieskomplikowany proces, naturalną konsekwencją było uruchamianie przyfermowych laboratoriów produkcji nasienia. Czynnikiem determinującym taką decyzję najczęściej była chęć ograniczenia kosztów związanych z zakupem dawek inseminacyjnych w profesjonalnych Stacjach Unasieniania Loch. Gdyby rozpatrywać ten temat tylko w kontekście bezpośrednich kosztów produkcji dawki inseminacyjnej, sprawa nie podlegałaby dyskusji. Zestawiając ze sobą korzyści z konsekwencjami, kwestia ta nie wydaje się już tak do końca oczywista. Bowiem koszt utrzymania lochy, która z powodu zainseminowania jej niskiej jakości nasieniem powtórzy ruję po 21 dniach to ponad 100 złotych. Musimy pamiętać jak dużymi konsekwencjami obarczone są decyzje osób czy też firm, jak na przykład Mazowieckie Centrum Hodowli i Rozrodu Zwierząt, zajmujących się pozyskiwaniem i obróbką ejakulatów knurów, mając na uwadze fakt, iż z jednego ejakulatu uzyskujemy średnio 20-30 dawek inseminacyjnych. Taka ilość porcji daje nam możliwość skutecznego zainseminowania 10-15 loch lub uzyskania takiej samej ilości „powtórek” powstałych w wyniku popełnionych błędów w czasie obróbki pozyskanego ejakulatu. W tej konkretnej sytuacji profesjonalizm firm zajmujących się produkcją nasienia knurów jest wartością zmaterializowaną, którą możemy wyrazić za pomocą konkretnych liczb, w moim rozumieniu wartą wydania tych pieniędzy.

Wojciech Niżański, Wiesław Bielas, Joanna Pasikowska

Katedra Rozrodu z Kliniką Zwierząt Gospodarskich

Wydział Medycyny Weterynaryjnej

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

Monitoringowe, wybrane dodatkowe badania nasienia knura

Dzięki rozwojowi sztucznej inseminacji świń w ciągu ostatnich dekad doszło do znacznej poprawy wartości genetycznej hodowanych obecnie ras oraz linii rasowych. Szacuje się, że na całym świecie ponad 40% z 85 mln, a w krajach Europy Zachodniej ponad 90% loch poddawanych jest zabiegom sztucznej inseminacji.

Atrakcyjność sztucznej inseminacji, jako jednej z metod sterowanego rozrodu świń, związana jest z możliwością redukcji liczby knurów, ograniczenia transmisji chorób przenoszonych drogą płciową oraz wzrostem wskaźników użytkowości rozrodczej loch. Przedłużona żywotność gamet knura, dzięki rozwojowi metod konserwacji, znacznie zwiększyła efektywność wykorzystania ejakulatu, zapewniając możliwość inseminacji loch, bez względu na czas wystąpienia odruchu tolerancji u samicy.

Wśród tysięcy samic, unasienionych nasieniem jednego knura, różnice w płodności loch są z reguły mniej istotne, dlatego wpływ płodności samca na uzyskane wskaźniki użytkowości rozrodczej samic, w takim przypadku staje się oczywisty.

W Stacjach, Centrach unasieniania loch i eksploatacji knurów pozyskiwane ejakulaty rutynowo poddawane są podstawowej ocenie laboratoryjnej. Ocena ta składa się z badań makroskopowych i mikroskopowych, natomiast wybrane badania dodatkowe wykonywane są okresowo lub w momencie obniżenia się jakości ejakulatu. 

Badanie makroskopowe nasienia składa się z oceny objętości, konsystencji, barwy, zapachu; mikroskopowe zaś z oceny odsetka plemników ruchliwych i o ruchu postępowym oraz z oceny gęstości. Mimo że niektóre z oznaczanych parametrów korelują z płodnością knura, kilku autorów uważa, że nie można na ich podstawie ustalić rzeczywistej płodności samca, ponieważ konwencjonalne, rutynowe metody oceny jakości nasienia cechują się niską powtarzalnością oraz zróżnicowaniem wyników.

Głównymi celami oceny nasienia jest prognozowanie jego potencjalnej zdolności zapładniającej oraz podjęcie decyzji o eliminacji samców stale oddających ejakulaty o obniżonej wartości.

Podstawowym narzędziem znajdującym się w laboratorium oceny nasienia jest mikroskop świetlny, wyposażony w stolik grzewczy, kontrast fazowy oraz przyrządy, czy urządzenia do kontroli gęstości nasienia. Ocena mikroskopowa nasienia może być jednak obarczona subiektywnością interpretacji wyników (zależy od kwalifikacji personelu) oraz niereprezentatywnością (niska liczba ocenianych plemników w próbce z wyjściowego ejakulatu). W związku z tym dochodzi czasami do wykorzystywania do rozrodu samców, których nasienie spełnia normy, jednak w badaniach in vivo z wykorzystaniem inseminacji heterospermicznej (połączenie w porcji inseminacyjnej plemników od kilku knurów), okazuje się, że aż 90% urodzonych prosiąt może pochodzić od jednego samca.

Bogdan Borowicz

Wielkopolskie Centrum Hodowli i Rozrodu Zwierząt

Filia w Wągrowcu

Zasady prawidłowego utrzymywania (warunki środowiskowe, dobrostan, sposób eksploatacji) rozpłodników w stacjach knurów

Na wartość rozpłodową knura użytkowanego w stacji unasieniania loch (SUL) mają wpływ jego osobnicze predyspozycje (genetyka, odchów) oraz szeroko rozumiane środowisko, w którym przebywa. Do wpływających na dobrostan warunków środowiskowych zaliczamy: system utrzymania, mikroklimat w pomieszczeniu, obsługę i żywienie. O prawidłowym oddziaływaniu wszystkich tych czynników na rozpłodnika świadczy objętość oddanego ejakulatu, koncentracja plemników, ich prawidłowa budowa morfologiczna, ruchliwość oraz zdolność do przeżycia. Czynniki te wpływają bezpośrednio na skuteczność inseminacji oraz długość użytkowania knura w centrum pozyskiwania nasienia.

Warunki utrzymania

W SUL w Wągrowcu knury utrzymywane są w kojcach indywidualnych o powierzchni przekraczającej 6 m². Tak duża powierzchnia kojca pozwala na swobodne obracanie się zwierzęcia w kojcu, jego wstawanie i kładzenie się. Ażurowe przegrody wykonane z pionowych rur pozwalają knurom widzieć, słyszeć i czuć inne osobniki a jednocześnie uniemożliwiają im wspinanie się na przegrody, co mogłoby doprowadzić do niebezpiecznych urazów. Zastosowane, zamiast tradycyjnej ściółki ze słomy, specjalnie przygotowane: odpylone, wysuszone i oczyszczone trociny z drzew iglastych, tworząc warstwę o odpowiedniej grubości, zapewniają knurom komfortowe warunki legowiskowe. Trociny zabezpieczamy przed rozwojem pleśni i grzybów. Należy w tym miejscu nadmienić o regularnym stosowaniu w chlewni preparatu do suchej dezynfekcji. Jest on wykorzystywany do celów dezynfekcyjnych, ale posiada również bardzo silne właściwości higroskopijne, przez co jest bardzo przydatny do osuszania ściółki i powietrza w chlewni; wpływa na regulację wilgotności względnej powietrza. Kolejną jego zaletą jest to, że absorbując mocznik, nie pozwala na jego przekształcenie się w amoniak.

Mikroklimat

Dopuszczalne wartości szkodliwych gazów w chlewni dla knurów kształtują się następująco: amoniak 0,01 ppm, dwutlenek węgla 0,35 ppm, siarkowodór 0,002 ppm. W stacji knurów w Wągrowcu monitorowany jest poziom tych parametrów i ich wartości nie odbiegają od dopuszczalnych. Przyjmujemy następujące zalecenia optymalnej temperatury i wilgotności względnej opracowane przez Instytut Zootechniki: temperatura min. 12ºC, max. 20ºC, optymalna 15-18ºC, wilgotność względna min. 60%, max. 85%, optymalna 70-75%.

W przypadku rozpłodników najważniejszą rzeczą jest stałe kontrolowanie temperatury oraz szybkie reagowanie na jej podwyższenie. Zbyt długie przebywanie knura w temperaturze powyżej 28ºC powoduje podwyższenie temperatury ciała, przegrzanie jąder, co skutkuje zaburzeniami w przebiegu procesu spermatogenezy. Pogarsza się jakość i żywotność nasienia oraz zmniejsza się libido knurów, gdyż obniża się poziom testosteronu odpowiedzialnego za popęd płciowy.

lek. wet. Paweł Wróbel

Specjalista Chorób Trzody Chlewnej i Rozrodu Zwierząt

Przyczyny ciężkich porodów u świń

Świnie domowe należą do zwierząt o wysokiej „wydajności rozpłodowej”. Obecnie użytkowane „genetyki” świń pozwalają uzyskać od kilkunastu do nawet kilkudziesięciu prosiąt w jednym cyklu rozrodczym. Biologicznym uzasadnieniem wielopłodowości u zwierząt jest zwiększenie szans na przeżycie osobników i tym samym zwiększenie szans na utrzymanie gatunku. Rodzenie się wielu prosiąt pociąga jednak za sobą zwiększone ryzyko wystąpienia problemów z wydaniem ich na świat.

Ze względów praktycznych, w niniejszym artykule, za ciężki poród przyjęto każdy, który kończy się:

– utknięciem prosięcia/ąt w obrębie dróg rodnych samicy,

– urodzeniem się zwiększonego odsetka martwych i/lub niedotlenionych prosiąt,

– wydłużeniem się akcji porodowej ponad 4-5 h.

Istnieje wiele przyczyn prowadzących do wystąpienia problemów porodowych – ciężkich porodów, a wśród nich m.in.:

I. Przyczyny ciężkich porodów leżące po stronie matki, na przykład:

wiek matki – i tu może mieć wpływ większa długość rogów macicy i/lub wiotkość mięśni macicy – słabość mięśni,

kondycja lochy przy porodzie – zatuczone lochy nie mają ochoty na parcie,

choroba lochy głównie: anemia, choroba Aujeszkyego, eperytrozoonoza – obecnie mykoplazmoza krwinkowa (Mycoplasma haemosuis), różyca, leptospiroza, toksoplazmoza, cirkowiroza, PRRS oraz inne jednostki chorobowe przebiegające na przykład z wysoką gorączką – grypa świń, problem konkretnych loch związany z cechami osobniczymi i/lub rasą – rejestracja uwag na kartach loch jest jedynym sposobem eliminacji takich zwierząt.