Skróty wybranych artykułów

Andrzej Frankiewicz

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Pszenica i produkty jej przetwarzania w żywieniu trzody chlewnej

Zboża stanowią znaczący udział w naszym bilansie paszowym. Powierzchnia zasiewów pięciu podstawowych zbóż wraz z mieszankami w 2006 r. wynosiła około 8,0 mln ha, co stanowiło prawie 70% powierzchni zasiewów wszystkich roślin uprawianych na gruntach ornych.

Struktura zasiewów przedstawiona na rys. 1 wskazuje, że w latach 2004 – 2006 dominowała uprawa pszenicy ozimej (23,3%), mieszanek zbożowych (głównie jarych) oraz żyta. Zboża te stanowiły odpowiednio 18,6% i 18,0%. W dalszej kolejności, biorąc pod uwagę powierzchnię uprawy, znalazły się pszenżyto ozime (13,0%), jęczmień jary (12,2%) oraz owies 6,7%. Pozostałe zboża, z wyjątkiem kukurydzy pochodzącej głównie z importu, ze względu na ograniczoną skalę produkcji nie odgrywają większego znaczenia w naszym bilansie paszowym.

Pszenica ozima, która dominuje w strukturze zasiewów przeznaczonych pod zboża przeznaczana jest głównie na cele spożywcze. Odmiany ozime charakteryzują się bowiem większą wydajnością mąki, niższą zawartością popiołu niż odmiany jare, co preferowane jest w skupie ziarna na cele młynarsko – piekarnicze.

W chwili obecnej w krajowym rejestrze znajduje się 56 odmian pszenicy ozimej oraz 31 odmian pszenicy jarej. Szeroki wachlarz odmian daje producentom zbóż możliwość dokonania wyboru właściwej odmiany do konkretnych warunków przyrodniczo – rolniczych.

Pszenicę jarą oraz znaczną część ziarna pszenicy ozimej przeznacza się na paszę. Do celów paszowych pozostają także produkty uboczne powstające w procesie przetwórstwa ziarna; otręby pszenne, mąka pastewna oraz gluten paszowy.

Ziarno pszenicy ma szerokie zastosowanie w żywieniu trzody chlewnej i drobiu. Należy, podobnie jak kukurydza, do pasz o wysokiej koncentracji energii metabolicznej (EM). W żywieniu trzody chlewnej wartość energetyczna pszenicy wynosi około 14 MJ EM/kg. Na tak wysoką koncentrację EM wpływa wysoka zawartość węglowodanów (głównie skrobi) oraz niska zawartość włókna surowego (tab. 1).

Michał Fabisiak, Anna Szczotka*

Katedra Nauk Klinicznych, Wydział Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie

*Zakład Chorób Świń, Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach

Kolibakterioza prosiąt ssących

cz. 1. Czynniki warunkujące powstanie choroby

Biegunki prosiąt ssących są jednym z tych zagadnień z zakresu patologii trzody chlewnej, którym poświęca się wiele uwagi. W związku z powyższym autorzy postanowili przybliżyć ten temat, zwracając przede wszystkim uwagę na zrozumienie mechanizmów mających udział w powstawaniu kolibakteriozy prosiąt ssących oraz w rozpoznawaniu tej ważnej choroby, z uwzględnieniem diagnostyki różnicowej.

Escherichia coli jest najważniejszym czynnikiem etiologicznym biegunki noworodków. Wśród innych, licznych przyczyn biegunki młodych prosiąt, wymieniane są: wirus zapalenia żołądka i jelit świń, rotawirus, klostridia oraz kokcydia. Występowanie biegunki powodowanej przez Escherichia coli zależy od wzajemnego oddziaływania pomiędzy inicjującą chorobę bakterią, warunkami środowiskowymi i określonymi cechami organizmu zwierzęcia. Jedynie szczepy Escherichia coli posiadające opisane poniżej czynniki zjadliwości, połknięte przez prosię w dużej ilości są zdolne do spowodowania biegunki, w której nasileniu znaczącą rolę odgrywają czynniki środowiskowe.

Cechy gospodarza

Zanim skupimy się na omawianiu cech bakterii wpływających na możliwość rozwinięcia się kolibakteriozy prosiąt ssących warto przybliżyć, w jaki sposób niedobory określonych czynników wpływają na możliwość pojawienia się biegunki w wyniku osłabienia lub opóźnienia rozwoju pewnych mechanizmów w przewodzie pokarmowym prosiąt.

Dojrzewanie przewodu pokarmowego prosiąt następuje wkrótce po narodzinach w odpowiedzi na działanie takich czynników jak nasycenie tlenem oraz obecność składników pokarmowych i hormonów (zwłaszcza kortyzolu). Nagły wzrost w zawartości tlenu we krwi tętniczej podczas porodu jest kluczowym czynnikiem w rozwoju przewodu pokarmowego. Niedotlenienie (hypoksja) noworodków jest związane z zaburzeniem czynności jelit i ze zwiększonym występowaniem zapalenia jelita cienkiego i okrężnicy. W związku z tym przedłużony poród lub wrodzone zakażenia płuc mogą być czynnikami zapoczątkowującymi biegunkę u noworodków.

Po urodzeniu jelito cienkie podlega gwałtownemu rozwojowi w odpowiedzi na obecność w jego świetle składników odżywczych. Ten proces jest stymulowany przez szeroki zakres czynników takich jak między innymi hormony i czynniki wzrostu. W związku z tym pobranie odpowiedniej ilości mleka we wczesnym okresie życia jest ważne dla szybkiego wzrostu przewodu pokarmowego oraz dla zapewnienia żywotności prosięcia i właściwego stopnia odporności siarowej.

Roman Kołacz

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

Rola wody i pojenie świń

Woda stanowi 80% masy ciała nowo narodzonego prosięcia i około 53% masy ciała tucznika. Zwierzę może utracić praktycznie wszystkie zapasy tłuszczowe i około połowę swojego białka i wciąż pozostaje przy życiu. Utrata natomiast 10% wody może zakończyć się śmiercią.

Woda jest więc ilościowo najważniejszym składnikiem organizmu świni i nie jest ona w nim mar­twym płynem, ale dzięki swoim korzystnym właściwościom, jest aktyw­nym czynnikiem umożliwiającym biochemiczne i biofizyczne przemiany będące symptomem życia. Przemiany biochemiczne odbywają się bowiem tylko wtedy, gdy reagujące ze sobą drobiny znajdują się w roztworze, przy czym generalnym rozpuszczalnikiem organizmu jest woda. W organizmie jest ona rozmieszczona w dwu przestrzeniach: śródkomórkowej i pozakomórkowej. Woda pozakomórkowa to woda śródmiąższowa i transcelularna tzn. zawarta w świetle jelit, jamach opłucnowych, drogach żółciowych, trzustkowych, moczowych, w płynie mózgowo-rdzeniowym i płynach stawowych. Woda jest istotną częścią składową żywych komórek i występuje w nich w postaci biologicznie związanej. Woda jest równocześnie składnikiem i środowiskiem wewnętrznym komórek, w którym przebiegają wszelkie reakcje fizykochemiczne związane z przemianą materii. Przy zwiększonej ilości wody w komórkach wzmaga się dysocjacja elektrolityczna i przyswajanie substancji odżywczych, a z tym wiążą się procesy wzrostu i rozwoju zarówno poszczególnych komórek jak i całego organizmu. Organizm może przyswoić tylko te składniki pokarmowe, które są rozpuszczalne w wodzie. Jeżeli zaś pokarm w swojej pierwotnej formie jest nierozpuszczalny (np. tłuszcz), to jest poddany w przewodzie pokarmowym takiej przeróbce, aby uzyskał tę właściwość, dzięki której może być transportowany i wchłonięty przez półprzepuszczalne błony komórkowe. Z gospodarką wodną jest ściśle związana przemiana materii a szczególnie soli mineralnych, które rozpuszczone w wodzie regulują ciśnienie osmotyczne i mają podstawowe znaczenie w tworzeniu struktury komórek. Woda, jako czynnik elektrolityczny, utrzymuje w tkankach i płynach ustrojowych prawidłowe ciśnienie osmotyczne i równowagę kwasowo-zasadową. Równowaga kwasowo-zasadowa jest jednym z głównych czynników chemicznej homeostazy organizmu, której zaburzenie prowadzi do choroby. Utrata anionów chloru prowadzi bowiem do zasadowicy, a utrata kationów sodu do kwasicy ustroju. Obecność soli kuchennej w organizmie sprzyja zatrzymywaniu wody. Natomiast sole potasu i wapnia sprzyjają raczej jej wydalaniu.

Czynniki wpływające na zapotrzebowanie na wodę przez świnie 

Zapotrzebowanie na wodę pitną przez świnie jest wypadkową działania wielu czynników. Zależy ono od  rasy zwierząt, stanu fizjologicznego, wieku, masy ciała, płci, od czynników biometeorologicznych związanych z porami roku, od składu i jakości pasz, pory ich skarmiania, od ilości zawar­tych w paszy soli mineralnych, od temperatury wody oraz od sposo­bu i częstości pojenia. Pragnienie świń zależy rów­nież od stanu zdrowia, a szczególnie od temperatury ciała oraz od działania środków farmakologicznych.

Andrzej Frankiewicz

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Jęczmień w żywieniu świń

Odmiany jęczmienia oraz produkty uboczne uzyskiwane w procesie jego przetwórstwa i ich wartość pokarmowa jako pasz wykorzystywanych w żywieniu trzody chlewnej

Jęczmień ozimy stanowi w strukturze zasiewów zbóż niecałe 2%  (około 160 tys. ha). Charakteryzuje się wyraźnie gorszą mrozoodpornością niż inne zboża ozime, w związku z tym uprawiany jest głównie w rejonach Polski południowej i zachodniej. W obecnej chwili do krajowego rejestru wpisane jest 18 odmian jęczmienia ozimego (w tym dwie typu browarnego). Dominują stosunkowo nowe odmiany. W 2007 r. zarejestrowano cztery nowe, wielorzędowe odmiany typu pastewnego: Karakan (krajowa) oraz Epoque, Fridericus i Scarpia (zagraniczne). Wszystkie cztery odmiany charakteryzują się plennością dobrą do bardzo dobrej, przeciętnym przyrostem plonu, średnią mrozoodpornością. Jedynie odmiana Karakan wykazuje dość dużą mrozoodporność. Charakteryzuje się jednak, podobnie jak Scarpia, niższą odpornością na choroby grzybowe jak pozostałe odmiany.

Jęczmień jary zajmuje w strukturze zasiewów zbóż około 13%. Powierzchnia zasiewów w 2007 r. wynosiła około 1,2 mln ha. Jest on podstawowym składnikiem mieszanek zbożowych. W 2007 r. wpisano do krajowego rejestru pięć nowych odmian – trzy typu browarnego (Beatrix,  Nuevo,  Xanadu) oraz dwie typu pastewnego (Mercada i Rubinek). Obydwie odmiany pastewne charakteryzują się dobrą plennością, przeciętnym przyrostem plonu oraz średnią tolerancją na zakwaszenie gleby. Odporność na choroby grzybowe u obydwu odmian jest podobna: mączniak – duża, plamistość siatkowa i czarna plamistość – dość duża. Jedynie na rdzę jęczmienia odmiana Rubinek jest mniej odporna. Charakteryzuje się natomiast dobrym wyrównaniem i bardzo dużą masą 1000 ziaren o wysokiej  zawartości białka. W odmianie Mercada masa 1000 ziaren jest średnia, wyrównanie dobre a zawartość białka przeciętna.

Odmiany przeznaczone na cele browarne charakteryzują się niską zawartością białka. Duże znaczenie mają albuminy i globuliny, które podczas słodowania biorą udział przy powstawaniu szeregu enzymów. Białka te charakteryzują się stosunkowo dużą zawartością aminokwasów egzogennych. Albuminy i globuliny stanowią dobrą pożywkę dla drożdży fermentujących brzeczkę. Z białek zapasowych zgromadzonych w bielmie, gluteliny nie przechodzą do ekstraktu słodowego a hordeiny w około 50%. Jęczmień bogaty w białko daje słód złej jakości ze względu na mniejszą wydajność ekstraktu.

Krzysztof Lipiński

Katedra Żywienia Zwierząt i Paszoznawstwa

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Żywienie jako czynnik ograniczający zakażenie żywności bakteriami Salmonella

Aktualnym i bardzo ważnym zagadnieniem są zatrucia i zakażenia pokarmowe powodowane przez bakterie Salmonella i inne pochodzenia odzwierzęcego, które stanowią poważny problem zdrowotny i ekonomiczny na całym świecie.

Patogeny zakażające żywność takie jak Salmonella, E. coli O157:H7, Staphylococcus aureus, Clostridium, Camphylobacter i Listeria monocytogenes powodują w USA straty finansowe rzędu 7 do 10 mld USD rocznie. Szacuje się, że same salmonellozy są przyczyną 1,4 mln przypadków chorób oraz 500 zgonów rocznie, a koszty z tym związane wynoszą 0,5-3,0 mld USD rocznie. W wielu krajach pałeczki bakterii Salmonella są dominującym czynnikiem etiologicznym zatruć i zakażeń ludzi (w Polsce ok. 80%). Większość tych zakażeń powodowana jest przez bakterie Salmonella enteritidis. W ciągu ostatnich 10-15 lat w USA i Europie liczba przypadków zatruć pokarmowych związanych z bakteriami Salmonella enteritidis zwiększyła się wyraźnie.

Do zakażeń ludzi dochodzi w wyniku bezpośredniego kontaktu z ptakami albo pośrednio po spożyciu zanieczyszczonej lub nie poddanej dostatecznej obróbce żywności. Najczęściej do zakażenia tuszek dochodzi w ubojni poprzez zanieczyszczenie treścią przewodu pokarmowego. Salmonella  enteritidis pochodzi głownie z produktów drobiarskich (jaja, mięso). Źródłem bakterii Salmonella  typhimurium mogą być natomiast różne produkty spożywcze, w tym wieprzowina. Szacuje się, że w Unii Europejskiej ok. 10% (w Polsce ok. 5%) ubijanych świń (w latach 2006-2007) zakażonych było bakteriami z rodzaju Salmonella, w tym bakterie S. typhimurium i S. derby (powodujące infekcje u ludzi) występowały, odpowiednio u 4,7% (w Polsce 1,4%) i 2,1% świń (w Polsce 0,1%). Brends (1998) wskazuje, że mięso świń jest przyczyną 15% zatruć bakteriami Salmonella, w tym aż 50% zatruć bakteriami S. typhimurium. Ostatnie wyniki badań są bardziej optymistyczne i wskazują, że np. w Wielkiej Brytanii tylko niewielka liczba infekcji u ludzi (<1,8%) ma związek z bakteriami izolowanymi od świń. Eliminacja bakterii Salmonella z łańcucha żywieniowego wymaga jednak ograniczenia występowania patogenów nie tylko w produktach drobiarskich, ale również w wieprzowinie.

Czynnikiem etiologicznym salmonellozy u świń są bakterie należące do serotypu Salmonella choleraesuis. Groźne dla ludzi szczepy z rodzaju Salmonella, w tym S. typhimurium bardzo rzadko są przyczyną choroby u świń, ale są one często izolowane od tych zwierząt zarówno przyżyciowo, jak i pośmiertnie. Bakterie z rodzaju Salmonella stwierdza się w węzłach chłonnych, migdałkach lub w kale.

Eliminacja bakterii Salmonella z łańcucha żywieniowego jest bardzo trudnym zagadnieniem, które wymaga wdrożenia całego systemu monitorowania obecności tych bakterii, jak również ich zwalczania. Żywienie jest bardzo ważnym elementem kontroli i eliminacji bakterii Salmonella. Z jednej strony może być czynnikiem powodującym szerzenie się tych chorobotwórczych mikroorganizmów, z drugiej strony, odpowiednio zbilansowane mieszanki paszowe mogą przyczynić się do rozwoju właściwej mikroflory w przewodzie pokarmowym, hamującej rozwój patogenów.