19 lutego 2025 r. Komisja Europejska opublikowała „Wizję dla rolnictwa i żywności Wspólne kształtowanie atrakcyjnego sektora rolnego i rolno-spożywczego dla przyszłych pokoleń”. Dokument ten określa ambicje dotyczące systemu rolnego UE dla najbliższej przyszłości i do roku 2040, biorąc pod uwagę wyzwania i uwarunkowania zewnętrzne. Komunikat pokazuje zamiary i propozycje KE, natomiast nie proponuje instrumentów i stanowi formalne otwarcie dyskusji nad przyszłością systemu żywnościowego UE i WPR.
Wizja uznaje rolnictwo, rybactwo i przetwórstwo spożywcze za strategiczne sektory UE. Proponuje ewolucyjne zmiany polityki rolnej, oparcie na dialogu i konsultacjach z rolnikami oraz poprawę krytykowanych rozwiązań.
Istotne pozostają suwerenność żywnościowa, konkurencyjność rolnictwa, zrównoważony rozwój i dobrze rozwijające się obszary wiejskie. Bezpieczeństwo i suwerenność żywnościowa wskazane zostały jako niepodlegające dyskusji (nienegocjowalne). Ważne miejsce zajmuje w dokumencie konieczność zapewnienia większych ułatwień dla młodych i „nowych” rolników do rozpoczynania działalności. UE ma zapewnić ochronę przed nieuczciwą konkurencją i stabilizację rynku.
KE planuje zmiany w płatnościach bezpośrednich, które nie będą tak jednolite, jak obecnie (większe ukierunkowanie, uproszczenie dla małych i średnich gospodarstw oraz większa rola degresywnosci/cappingu płatności).
Dużo mocniej niż dotychczas wyrażone są postulaty innowacyjności i konkurencyjności sektora – Wizja jest propozycją „ucieczki do przodu” i wykorzystania szans. Wizja identyfikuje „znaczną lukę finansową w sektorze rolnym”, jednak nie wskazuje wystarczającej odpowiedzi na tę diagnozę.
Reakcja na wyzwania związane ze zmianą klimatu i ochroną środowiska oraz konieczność dostosowań związanych z adaptacją i mitygacją jest przedstawiona w kategoriach wyzwań dla przyszłej konkurencyjności, produktywności i dochodowości, innowacji i ograniczenia ryzyka.
KE rozważy w jaki sposób, rolnictwo ma wnieść wkład w osiągnięcie celu redukcyjnego na 2040 r. uwzględniając specyfikę sektora. Zmniejszanie negatywnego wpływu rolnictwa na środowisko oparte będzie na zachętach i mechanizmach rynkowych, elastyczności przepisów oraz innowacyjnych rozwiązaniach.
Rozszerzenie UE jest postrzegane w dokumencie w kontekście wyzwań dla jednolitego rynku, które wymagają ostrożnego rozważenia i rozwiązań, ale także jako szansa na zwiększenie autonomii strategicznej UE, jej odporności i wagi w globalnej wymianie handlowej.
W części dotyczącej rozwoju obszarów wiejskich podkreślono potrzebę współdziałania różnych polityk.Mechanizm rural proofingzostał opisany jako ocena wpływu terytorialnego, aby zapewnić wystarczające zasoby do dialogu i zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego i społeczności wiejskich we wspieraniu wdrażania i dyskusjach politycznych.
Nie ma w Wizji zapowiedzi ograniczania produkcji zwierzęcej, ani promowania zmian diety. Wskazana jest natomiast potrzeba długoterminowej strategii uwzględniającej zrównoważony rozwój tej produkcji w całej Europie.
Istotne pozytywne elementy dokumentu KE to:
- podkreślenie roli płatności bezpośrednichorazzwrócenie uwagi na brak sprawiedliwości w dystrybucji płatności;
- zapowiedź wprowadzenia uproszczeń w WPR (również na obecny okres programowania, w tym w zakresie systemu warunkowości);
- zapowiedź równowagi między polityką regulacyjną a polityką opartą na zachętach;
- zapowiedź kontynuacji i rozwijania wsparcia dla rolników prowadzących działalność rolniczą na obszarach z ograniczeniami naturalnymi oraz rolników z produkcją ekologiczną, oraz młodych rolników
- zapowiedź większej aktywności w promowaniu unijnego eksportu, w tym, asertywność w stosowaniu zasady wzajemności w dwustronnych relacjach handlowych, a także partnerski dialog w zakresie polityki rolnej i żywnościowej, w tym promowania standardów produkcji;
- zapowiedź silniejszego stosowania standardów produkcji dla produktów importowanych, zwłaszcza w zakresie pestycydów i dobrostanu zwierząt w celu utrzymanie wartości UE i w odpowiedzi na zapotrzebowanie społeczne, w tym głos rolników;
- wprowadzenie zasady, zgodnie z którą zakazane w UE, najbardziej niebezpieczne pestycydy nie będą mogły być ponownie wprowadzane do UE poprzez import. Jest też więcej deklaracji pokrywających się z postulatami Polski – dotyczących np. działań proeksportowych czy ochrony interesów rolnictwa w negocjowanych umowach;
- zapowiedź działań na rzecz dywersyfikacji łańcucha dostaw w celu zmniejszenia zależności od importu strategicznych surowców, w tym nawozów i białka roślinnego, w sposób sprzyjający przechodzeniu na gospodarkę niskoemisyjną.
- kontynuacja działań dla skorygowania obecnej nierównowagi w łańcuchu żywnościowym i poprawy pozycji rolnika w tym łańcuchu;
- zapowiedź dalszych prac nad przeciwdziałaniem praktykom związanym z nieuczciwym obrotem produktami rolnymi i spożywczymi, w tym podjęcie kwestii nabywania produktów poniżej kosztów wytworzenia.
Najważniejsze kwestie dyskusyjne:
- nie jest jasne, w jaki sposób KE zamierza wprowadzić rozwiązania dotyczące większego ukierunkowania czy uproszczenia wsparcia w ramach WPR;
- wskazanie cyfryzacji, w tym zastosowanie satelitów, jako przykładu rozwiązania pomagającego ograniczyć kontrole i zmniejszyć obowiązki sprawozdawcze. Ten system ma ograniczenia (zgłaszane przez Polskę), np. rozdzielczość przestrzenną utrudniającą stosowanie na niewielkich i nieregularnych działkach rolnych;
- mało uwagi poświęcono kwestiom dotyczącym rozwoju obszarów wiejskich. Pobieżnie Wizja odnosi się do potrzeb rozwojowych tych obszarów, wskazując na potrzebę silnej koordynacji miedzy funduszami i politykami, szczególnie polityką spójności;
- bardzo ogólnikowe odniesienie się do kwestii rozszerzenia UE i wskazanie jedynie na potrzebę stopniowej integracji. Rozszerzenie UE (szczególnie o Ukrainę) będzie wymagało wprowadzenia znacznych zmian w instrumentach wsparcia WPR. W Wizji tę kwestię pominięto.
Istotne jest uwzględnienie głosu rolników w dyskusji nad przedstawionymi przez Komisję propozycjami.
Propozycje zawarte w Komunikacie wymagają adekwatnej odpowiedzi w sprawie przyszłego budżetu na WPR po 2027 roku.
