Zygmunt Pejsak
Państwowy Instytut Weterynaryjny – PIB w Puławach

Krwotoczny zespół jelitowy – narastający problem w tuczarniach i chlewniach wykorzystujących serwatkę

Walka o coraz lepsze przyrosty świń oraz optymalną ich mięsność przyczynia się do tego, że „nowe” linie genetyczne świń w coraz większym stopniu spełniają oczekiwania hodowców, producentów świń i technologów z zakładów mięsnych, z drugiej zaś strony są zdecydowanie bardziej wrażliwe na wszelkiego rodzaju błędy czy wręcz nawet niedoskonałości w zakresie żywienia czy postępowania ze zwierzętami. W ich wyniku dochodzi do ujawniania się zaburzeń zdrowotnych w postaci technopatii lub też ujawniania się nowych chorób, których przyczyną bywają drobnoustroje warunkowo chorobotwórcze. Cechą charakterystyczną tego rodzaju schorzeń jest: po pierwsze zazwyczaj trudna do ustalenia ich etiologia, po drugie wieloczynnikowy ich charakter i po trzecie trudności w zakresie skutecznego zapobiegania. Jedną z tego rodzaju chorób jest krwotoczny zespół jelitowy (Haemorrhagic bowel syndrome – HBS). Mimo stwierdzania w naszym kraju coraz częstszych klinicznych przypadków, charakteryzujących się przebiegiem, objawami klinicznymi i zmianami sekcyjnymi, typowymi dla tej choroby, w polskim piśmiennictwie brak jest jakichkolwiek danych na temat tej jednostki chorobowej. Na świecie krwotoczny zespół jelitowy uznawany jest za nową (emerging), coraz częściej uwidaczniającą się chorobę świń i bydła mlecznego. U trzody chlewnej HBS opisano po raz pierwszy już w latach pięćdziesiątych ubiegłego stulecia. Ze względu na sporadyczne przypadki tej choroby w ówczesnym czasie, zarówno praktycy jak i naukowcy nie poświęcali jej uwagi. Jak wynika z badań autorów amerykańskich, w okresie ostatnich 5 lat obserwuje się istotny wzrost liczby przypadków HBS zarówno u świń jak i u bydła.

Czynnik etiologiczny
Jak wskazują na to niepełne, jak na razie, wyniki badań, etiologia HBS jest złożona. Za potencjalne przyczyny tej choroby, zarówno u świń jak i u bydła, uznaje się szczepy Cl. perfringens – przede wszystkim typu A, wytwarzające toksynę alfa, epsilon i beta 2. Należy podkreślić, iż zdaniem większości specjalistów sama obecność Cl. perfringens nie może determinować ujawnienia się choroby. Warto pamiętać, że beztlenowce uznawane są za jeden z fizjologicznych składników flory bakteryjnej jelit większości ssaków. Pośrednim dowodem na udział Cl. perfringens typu A w etiologii HBS jest stwierdzanie obecności tych bakterii w zmienionych patologicznie odcinkach jelit świń padłych z objawami HBS. Autorzy szwajcarscy i amerykańscy zwracają uwagę na udział grzybów w etiologii omawianej choroby; najczęściej wymienia się drożdże Aspergillus fumigatus. Grzyby mogą być pierwotną przyczyną objawów chorobowych w jelitach lub też poprzez produkcję mykotoksyn mogą osłabiać sprawność układu immunologicznego. Ważną rolę w etiologii HBS odgrywa podawanie świniom dużych ilości płynnej karmy; przede wszystkim gdy karmi się je tylko raz dziennie. Karmienie serwatką sprzyja ujawnianiu się HBS. Według niektórych występowanie choroby wyzwala żywienie świń paszą wysokoenergetyczną. Wykazano, że choroba ujawnia się przede wszystkim w okresie lata.