Jan Pawlak

Instytut Technologiczno-Przyrodniczy

Oddział w Warszawie

Wykorzystanie słomy – możliwości i dylematy

Słoma jest produktem ubocznym w produkcji zbóż i roślin technologicznie podobnych (rzepak, rzepik, gryka, rośliny strączkowe itp.), występującym w postaci dojrzałych lub wysuszonych źdźbeł. Ma ona różnorakie zastosowanie w gospodarstwach rolniczych, z także poza nimi. Znaczenie poszczególnych form tego zastosowania zmieniało się i zmienia z upływem czasu.

Słoma nie jest już obecnie stosowana do pokrycia dachów, a w coraz mniejszym stopniu jest wykorzystywana jako pasza dla przeżuwaczy i koni. Wraz ze zmniejszaniem się liczby gospodarstw prowadzących chów zwierząt oraz pojawieniem się bezściółkowych budynków inwentarskich coraz mniej słomy wykorzystuje się też w postaci ściółki w budynkach inwentarskich. Powstałe nadwyżki słomy są przyorywane na polach bądź wykorzystywane do celów energetycznych.

Ściółka – obornik

Wiele korzyści wiąże się ze stosowaniem słomy w postaci ściółki w budynkach inwentarskich. Z mieszaniny słomy z odchodami zwierząt powstaje cenny nawóz organiczny w postaci obornika. Zachodzące przy tym procesy biochemiczne mają charakter egzotermiczny, dzięki czemu możliwe jest utrzymanie wyższej temperatury w pomieszczeniach dla zwierząt bez konieczności ponoszenia nakładów energii na ogrzewanie lub przy znacznym obniżeniu tych nakładów. Poza tym, zdaniem ekspertów niemieckich i francuskich, minimalna temperatura krytyczna dla tych samych gatunków i kategorii wiekowych zwierząt gospodarskich jest w budynkach ściółkowych o 4–5oC niższa niż w budynkach bezściółkowych. Zawartość składników nawozowych w oborniku różni się w zależności od gatunku zwierząt i sposobu magazynowania. W opracowaniu A. Grzybek i M. Hryniewicza [2009] przyjęto następujące wartości:

azot N – 0,5% = 5 kg/tonę,

fosfor P – 0,3% = 3 kg/tonę,

potas K – 0,7% = 7 kg/tonę, a także mikroelementy.

Nawożenie obornikiem powoduje, że odpowiednio do jego dawki na hektar, dawki nawozów mineralnych – właściwe dla poszczególnych gatunków roślin – mogą być obniżone o ilość składników pokarmowych zawartych w oborniku. Z punktu widzenia gospodarki energetycznej oznacza to mniejsze nakłady energii na produkcję i transport nawozów mineralnych, co też przekłada się na zmniejszenie szkodliwych emisji do środowiska naturalnego. W przypadku ograniczenia występowania kwaśnych deszczy korzyścią dla rolnictwa jest zmniejszenie potrzeb w zakresie wapnowania gleb. Korzyści w dziedzinie gospodarki energetycznej można zatem uzyskać nie tylko w przypadku wykorzystania słomy jako paliwa, ale też dzięki jej zastosowaniu w postaci ściółki. Nawożenie obornikiem, dzięki wzbogaceniu gleby w substancje organiczne, przyczynia się do poprawy struktury gleb, zarówno lekkich, jak i ciężkich, a także zwiększa kompleks sorpcyjny gleb i ich zdolności do magazynowania wody. Od stanu kompleksu sorpcyjnego zależy zdolność gleby do wiązania składników zawartych w nawozach mineralnych. Zatem obornik umożliwia zmniejszenie strat tych składników i zanieczyszczeń nimi wód gruntowych i powierzchniowych. Skutki nawożenia obornikiem nie ograniczają się do jednego roku. Zależnie od typu gleb w pierwszym roku następuje zużycie od 40 (gleby ciężkie) do 70% (gleby lekkie) zawartych w nim składników.