Krzysztof Lipiński

Katedra Żywienia Zwierząt i Paszoznawstwa Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Znaczenie mikotoksyn w żywieniu świń – cz. I

Zdrowie zwierząt uwarunkowane jest wieloma czynnikami genetycznymi i środowiskowymi. Istotnym czynnikiem odpowiedzialnym za pogorszenie wyników produkcyjnych, uszkodzenie wątroby i innych narządów, problemy w rozrodzie oraz osłabienie układu odpornościowego są mikotoksyny.

W ostatnich latach zainteresowano się substancjami immunosupresyjnymi występującymi w paszach, należą do nich metale ciężkie, dioksyny, pestycydy oraz wyżej wymienione mikotoksyny. Problem toksyn grzybowych narasta, pomimo coraz większej wiedzy na temat ich oddziaływania na organizm zwierząt. Powodem takiej sytuacji jest zwiększona wrażliwość na mikotoksyny obecnie utrzymywanych ras zwierząt, większe obciążenie wątroby i inne czynniki. Znanych jest ponad 500 mikotoksyn, a tylko ok. 50 jest stosunkowo dobrze scharakteryzowanych. Problem mikotoksyn dotyczy wszystkich grup świń. Wyniki wielu badań wskazują, że nawet stosunkowo niski poziom mikotoksyn w paszach dla świń może być przyczyną osłabienia układu odpornościowego lub wpływać na zmniejszenie pobrania paszy.

Mikotoksyny są wtórnymi metabolitami niektórych grzybów i mogą występować w wielu paszach oraz pokarmach w całym cyklu ich produkcji. Są one wytwarzane przez grzyby występujące na roślinach w czasie wegetacji oraz przez tzw. grzyby magazynowe. Przyjmuje się, że ok. 25% światowych zbiorów może być skażonych mikotoksynami. Produkcja toksyn grzybowych zależy od wielu czynników, m.in. od gatunku grzybów, atakowanej rośliny, warunków środowiskowych (wilgotność, temperatura), obecności szkodników i innych. Mikotoksyny niszczą plony (pogorszenie jakości pasz) oraz są przyczyną mikotoksykoz i zmniejszenia wydajności zwierząt.

Aflatoksyny

Poszczególne mikotoksyny różnią się budowa chemiczną, która determinuje ich mechanizm działania oraz możliwe sposoby detoksykacji. Do najbardziej niebezpiecznych mikotoksyn należą aflatoksyny (AF), a AF B1 jest jedną z najbardziej rakotwórczych substancji. Wytwarzane są one przez grzyby Aspergillus flavus i Aspergillus parasiticus. Aflatoksyny (AF B1, B2, G1, G2, AF M1) uszkadzają głównie wątrobę. U ssaków aflatoksyna B1 przechodzi do mleka w postaci metabolitu M1. Grzyby produkujące aflatoksyny rozwijają się głównie w warunkach klimatu ciepłego i wilgotnego. Wykazano jednak ich obecność również w ziarnie uprawianej w kraju kukurydzy. Z uwagi na dużą szkodliwość, w paszach najczęściej określana jest zawartość AF B1. Polska Norma z 1994 roku w paszach dla świń określała najwyższą dopuszczalną zawartość AF B1 na 10 (prosięta) – 20 (starsze świnie) μg/kg mieszanki. Występowanie aflatoksyn w paszach w relatywnie małej ilości (20-200 μg/kg) może być przyczyną pogorszenia produkcyjności (zmniejszenie pobrania paszy i gorsze przyrosty masy ciała) oraz osłabienia aktywności układu immunologicznego. W dużej dawce (pow. 1000 μg/kg) mogą powodować upadki.